فصل بهار در طب سنتي (بخشي از مقاله بهار در جلد دوم كشاورزي)

بهار در طب سنتي داراي طبيعت معتدل است، اما ميل به حرارت ملايم و رطوبت دارد. با شروع اين فصل خون در بدن آدمي به جوشش مي‌آيد و جنب‌وجوش آن شدت مي‌گيرد كه اين انفعالات باعث ايجاد تحولاتي در بدن انسان مي‌شود. ابن‌سينا فصل بهار را بهترين فصل براي بدن مي‌داند و مي‌گويد كه بهار خون را معتدل مي‌كند و رنگ بدن را سرخ مي‌نمايد.[1] او همچنين درباره¨ وضعيت خون در بهار مي‌گويد: نبض در بهار نيرومند و معتدل است.[2] با اين حال، در بهار به دليل شرايط ويژه¨ آن و به جنب‌وجوش در آمدن خون، اخلاط بدن از تمام بدن در خون به جريان مي‌افتد. در واقع خوني با صدها مواد و اخلاط مختلف در بدن جريان پيدا خواهد كرد كه اين امر موجب ايجاد و ظهور بسياري از بيماري‌ها مي‌شود و علاوه بر آن افرادي كه مزاجشان گرم و تر است، به لحاظ آنكه طبع بهار هم گرم و تر مي‌باشد، در اين فصل نسبت به ديگر افراد با مزاج‌هاي مختلف آسيب‌پذير‌تر مي‌گردند و بيشتر دچار بيماري و عارضه مي‌شوند. ابن‌سينا درباره¨ بيماري‌هاي عارض شده مي‌گويد: در فصل بهار، بيماري كهنه بروز مي‌كند. از اين رو، در اين فصل حال بيماران ماليخوليا بدتر مي‌شود. كساني كه در فصل زمستان پُرخورند اما وزن زياد نمي‌كنند، خلط‌هاي آنان زياد مي‌شود و هنگامي كه بهار مي‌شود، بيماري‌هايي كه اين خلط‌ها علل آن است، پديدار مي‌گردد.[3] از ديگر بيماري‌هاي بهاري ياد شده مي‌توان به اين موارد اشاره نمود: شيوع بسياري از امراض مسري مثل آبله، آبله مرغان، سرخك، گوش درد، جوش‌هاي چركين.[4] لذا توصيه‌هايي براي جلوگيري يا بهبود وضعيت بيماري‌ها نيز در طب سنتي پيشنهاد مي‌گردد. تمام حكماي طب سنتي و اسلامي از جمله ابوعلي سينا مي‌گويند: اول بهار قبل از آنكه اخلاط ساكن در بدن به حركت درآيند و ايجاد امراض نمايند، اولين و بهترين تدبير، خون درماني است چرا كه مصرف دارو در بهار باعث افزايش كثيفي خون مي‌شود. حجامت يكي از راه‌هاي درمان كثيفي خون است كه ساده‌ترين و مفيد‌ترين آن به دستور دين مبين اسلام،[5] حجامت بين دو كتف است كه اخلاط فاسد و مواد زائد و عفوني و بيماري‌زا را از بدن خارج مي‌كند. ابن‌سينا در ادامه¨ توصيه‌هاي درماني مي‌گويد: حركت‌هاي زياد بدني، رواني، خوردن و نوشيدن گرمي بخش به مزاج كمك مي‌كند. براي درمان بيماري بهاري هيچ چيزي مفيدتر از رگ زدن، تخليه، كم خوردن و زياد نوشيدن نيست.[6] او همچنين مي‌افزايد: در اوايل بهار، انسان به سبب شرايط اين فصل به رگ زدن، تصفيه¨ مزاج و قي كردن نياز دارد و در اين فصل بايد بيشتر از فصل تابستان ورزش كرد.[7] در اين ماه به واسطه¨ حركت خون به سوي اعالي بدن و سر و مغز، فكر بيشتر مي‏شود، احساسات غالب و خشم مسلط مي‌گردد و اعصاب دماغ محتاج به تقويت بيشتري هستند. استشمام بوهاي خوش بهترين خوراك اعصاب و دماغ است.[8] نكته¨ آخر در رابطه¨ طب و فصل بهار، مباحث خوردن و آشاميدن در اين فصل است. ابن‌سينا مي‌گويد: در اين فصل نبايد گوشت و نوشيدني‌هاي گرمي بخش و بسيار رطوبت‌آور خورد. غذا بايد خون را لطيف كند و نبايد غذا زياد خورد، بلكه به صورت تدريجي بايد غذا خورد و از خوراكي‌هاي گرم، تلخ، تند و شور پرهيز كرد.[9] البته رأي او درباره¨ نخوردن گوشت در اين فصل با روايت امام رضا# كه به‌ تفصيل گذشت مخالفت دارد. از ديگر خوردني‌هايي كه در فصل بهار مضر است غذاهاي گرم و خشك و شيريني بسيار است. و آنچه در فصل بهار مفيد معرفي شده عبارت است از: شربت آبليمو، آلبالو، سكنجبين، زرشك، سماق و انار.[10]


[1]. برگزيده قانون در طب، ص60.

[2]. همان، ص79.

[3]. برگزيده قانون در طب، ص61.

[4]. دائرة المعارف بزرگ نو، ص1267-1268.

[5]. طب الرضا#، ص126.

[6]. برگزيده قانون در طب، ص61.

[7]. همان، ص115.

[8]. طب الرضا#، ص131.

[9]. برگزيده قانون در طب، ص115.

[10]. مروري بر طب سنتي ايران، ص151.