همزمان با ايام جشن و سرور ولادت امام حسين، حضرت ابوالفضل و امام سجاد، با همت حوزه نمايندگي ولي فقيه در جهاد كشاورزي جلسه نقد و بررسي جلدهاي چهارم و پنجم دانشنامه اسلامي كشاورزي، منابع طبيعي و محيط زيست برگزار شد.
اين جلسه با حضور حجه الاسلام دكتر عباسي رياست جامعه المصطفي العالميه و حجه الاسلام رباني نماينده ولي فقيه در جهاد كشاورزي، حجه الاسلام دكتر رضايي رياست پژوهشگاه بين المللي المصطفي، حجه الاسلام دكتر برجي مدير علمي دانشنامه و حجه الاسلام دكتر حسيني عضو هيات امناي دانشنامه و برخي از نويسندگان و كادر اجرايي دانشنامه در محل ساختمان المصطفي در قم برگزار شد. همچنين حجة الاسلام خراساني، حجه الاسلام اسدي، حجه الاسلام اكبري و حجه الاسلام كريمي از دائره المعارف قرآن كريم به عنوان ناقدين اين دو جلد در اين جلسه حضور داشتند.
در ابتداي اين جلسه حجتالاسلام والمسلمين سيدحسن رباني، با تقدير و تشكر از جامعه المصطفي به عنوان مجري تدوين دانشنامه كشاورزي، جامعةالمصطفي را يکي از الگوها و تکيهگاههاي مهم و در خور توجه دانشنامهنويسي در حوزههاي علميه دانسته و تجربيات اين نهاد را براي ساير مراكز حوزوي ارزشمند و قابل استفاده معرفي كرد.
وي، تدوين اين دانشنامه را کمک بزرگي به حوزه مأموريتي نمايندگي ولي فقيه در جهاد كشاورزي دانسته، يكي از شاخصههاي رشد علمي را دانشنامهنويسي معرفي كرد و بيان داشت پرداختن به دانشنامهنويسي در هر عرصه علمي، نشان ميدهد که در آن رشته، کار علمي فراواني صورت گرفته است و به سطحي از دانش دست يافته که زمان جمعآوري نظرات مختلف و آراي دانشمندان در آن موضوع و ارائه آن به اصحاب دانش فرارسيده است.
ايشان در بخش ديگري از فرمايشات خويش رشد دانشنامهنگاري را يکي از برکات انقلاب اسلامي برشمرد و افزود:حرکت به سوي دانشنامهنگاري و دايرةالمعارفنويسي، که نشاندهنده بلوغ علمي کشور است، بايد در زمره دستاوردهاي انقلاب اسلامي برجسته گردد، زيرا اين جايگاه، افتخاري براي جمهوري اسلامي است و نميتوان آن را از نظر کميت و گستردگي، با دوران پيش از انقلاب اسلامي مقايسه کرد.
نماينده ولي فقيه در جهاد كشاورزي با تقدير از زحمات همه دستاندرکاران توليد دانشنامه اسلامي کشاورزي در گذشته و حال، بر لزوم اصلاح، تکميل و تعريف دقيق فرايندهاي تدوين دانشنامه اسلامي کشاورزي تأکيد کرد و تقويت شوراي علمي و حضور فعالانه نخبگان به عنوان بازوان دانشي جهت ارائه مقالات و ديدگاههاي تخصصي در سطوح عالي دانشي را باعث تقويت اين اثر گرانسنگ معرفي نمود و ابراز داشت: يکي از جهات پاسداشت هر اثر علمي، نقد و ارزيابي آن است، زيرا موجب رشد و بالندگي کار خواهد بود.
حجه الاسلام والمسلمين رباني در بخش پاياني سخنان خويش، بر ضرورت توجه به کيفيت و محتوا و همچنين برگزاري جلسات نقد، و رونمايي تأکيد کرد و گفت: تعريف و شناساندن دانشنامه اسلامي کشاورزي در مجامع علمي حوزوي و دانشگاهي از اولويتهاي اين نهاد است و بايد بر معرفي آن بيش از پيش توجه داشته باشيم.
پس از ايشان حجت الاسلام والمسلمين دكتر علي عباسي، رئيس جامعة المصطفي العالميه، به ايراد سخن پرداخته دانشنامه نويسي و دايرةالمعارف نگاري، را سنت حوزه دانسته و شكل جديد آن را كه بر اساس اصول، قواعد و استانداردهايي بين المللي است تجربه اي تازه، بسيار خوب و ارزشمند بيان داشت.
وي، با اشاره به رشد چشمگير دانش دايرةالمعارف نگاري در حوزه هاي علميه در دهه هاي اخير، به جايگاه جامعةالمصطفي العالميه در اين عرصه اشاره داشت كه سالها در اين زمينه فعال بوده و هم اکنون نگارش چندين دانشنامه شامل دانشنامه اسلامي کشاورزي، دانشنامه امام رضا(ع) و دانشنامه نماز جمعه را در پژوهشگاه بين المللي المصطفي در دستور كار دارد.
در ادامه رياست جامعه المصطفي از تجربهها و زحمات اين نهاد در تأمين منابع علمي و منابع انساني سخن گفت و آن را ظرفيت بسيار خوبي براي حوزه هاي علميه به شمار آورد و از تواناييهاي جامعهالمصطفي جهت انتقال اين تجربيات با ساير نهادهاي حوزوي و دانشگاهي و همكاري در جلسات نقد و بررسي ساير دانشنامهها جهت ارتقاي توليدات علمي سخن راند.
حجه الاسلام دكتر عباسي در صحبتهاي پاياني خود از تلاش پژوهشگران پژوهشگاه بين المللي المصطفي در تدوين اين دانشنامه تقدير و تشكر كرد و بيان داشت جامعه المصطفي و پژوهشگاه بين المللي المصطفي همواره از برگزاري جلسات نقد و بررسي دانشنامههاي چاپ شده جهت ارتقاي علمي و رشد و تعالي آن استقبال مي کند.
بخش سوم اين جلسه با سخنان حجتالاسلام والمسلمين دكتر يعقوبعلي برجي، مدير دانشنامههاي جامعةالمصطفي العالمية ادامه يافت. ايشان ضمن گزارشي از تدوين دانشنامه اسلامي كشاورزي بيسابقه بودن، تلاش در اتقان علمي، رعايت استانداردها، پرمنبع و پرارجاع بودن، صرفهجويي در هزينهها، تخصصي و کاربردي بودن، جامعيت مداخل، مقالات و بيان ديدگاه اسلام درباره حل مهمترين معضلات بشر را از ويژگيهاي اين دانشنامه برشمرد.
وي با اشاره به مصوبات هيئت امناي تدوين دانشنامه اسلامي کشاورزي، ابزار داشت: تعيين اهداف کلان و کاربردي دانشنامه، تصويب آييننامهها و شيوهنامهها، تعيين محدوده مدخلها و…، بر اساس مصوبات هيئت امنا دانشنامه است كه بر اساس آن مدخلها در سه بخش مفاهيم، اعلام و کتابها از منابع قرآن و حديث، کتب فقهي، آثار دانشمندان مسلمان در تاريخ تمدن اسلامي و يا در منابع طب سنتي انتخاب شد.
استاد جامعةالمصطفي العالميه ضمن اشاره به سختيهاي تهيه متون و منابع از كتابخانههاي مهم جهان، تشكيل كتابخانه تخصصي و تربيت نويسندگان دانشنامه را از مهمترين دستاوردهاي دانشنامه دانسته كه در راستاي آن مدخل يابي و تصويب نهايي مداخل، تأليف، داوري، ويرايش، آمادهسازي و صفحهآرايي دانشنامه را از ارزشمندترين اقدامات صورت گرفته در جامعةالمصطفي بيان كرد كه اين فعاليتها منجر به تاليف هفت جلد از اين دانشنامه و چاپ پنج جلد آن شده است.
مدير علمي دانشنامه اسلامي كشاورزي در بخش پاياني سخنان خود به فراواني نويسندگان همكار در دانشنامه اشاره نمود كه يک هيئت امنا از شخصيتهاي علمي برجسته کشوري و مشاوران علمي بر فعاليتهاي ايشان نظارت دارد. همچين کميته و هيئت نظارتي با حضور ۶۰ متخصص در رشتههاي مختلف دامپزشکي، آبخيزداري، جنگل، مرتع و کشاورزي، به داور علمي و هفت فقيه، مسئول نظارت فقهي را عهدهدار هستند. ماحصل تمام اين تلاشها اثري است كه براي توليدکنندگان فرهنگي، پژوهشگاههاي حوزوي و دانشگاهي، استادان و پژوهشگران بسيار مفيد و قابل استفاده خواهد بود.
بخش دوم اين جلسه با مديريت حجه السلام و المسلمين دكتر رضايي به نقد و بررسي جلدهاي چهارم و پنجم دانشنامه اسلامي كشاورزي توسط برخي از اعضاي دائره المعارف قرآن كريم ادامه يافت. در ابتداي اين بخش حجه الاسلام و المسلمين علي خراساني مدير دائره المعارف قرآن كريم با اشاره به انتخاب چهل مقاله از اين دو جلد جهت داوري، اشاره داشت اين مقالات در حوزههاي فقهي، قرآن – حديثي ، منابع و مستندات و كليات و اصول دانشنامه نويسي مورد بررسي و نقد قرار گرفت.
در حوزه فقهي حجه الاسلام اسدي با تعريف و تمجيد و تقدير و تشكر از همكاران دانشنامه كشاورزي، كم منبع و ماخذ بودن مقالات، استفاده از منابع دست چندم، عدم يكنواختي در عبارتپردازيها، عدم آوانگاري، عدم پرداختن به نظريه همه مذاهب اسلامي در مقالات، پرداختن به مطالبي كه در زمان فعلي جايگاهي ندارد و پراكندگي مطالب در مقالات را مهمترين مشكلات دانشنامه معرفي نمود.
در ادامه حجه الاسلام و المسلمين كريمي به نقد دانشنامه پرداخت. ايشان ضمن تقدير از دانشنامه و تاكيد بر عدم عيب جويي نسبت به آن و بيان اين نكته كه در صدد ارتقاء دانشنامه ميباشند بيان داشت: مقتضاي دانشنامه آن است كه همه دانشها، نظريات و دستآوردها علم در آن انعكاس داده شود اما در اين دانشنامه وحدت رويه در آوردن مطالب و چگونگي آوردن اطلاعات اعمال نشده است چنانچه در برخي موارد معادلات يكسان نيست، و يا برخي از مقالات جامعيت لازمه را ندارند، نيز در برخي استنادات از اطلاعات اسلامي كلي استفاده شده، همچنين جمع آوري اطلاعات بدون تحليل و نتيجه گيري كار صحيحي نيست. مضافا برخي اشتباهات در فهم منابع به چشم ميآيد. و برخي از مداخل ارتباطي با دانشنامه ندارد.
پس از ايشان حجه الاسلام و المسلمين اكبري نيز با اشاره به پرزحمت بودن نگارش دانشنامهها، تتبع و تحقيق خوب و فراوان را از جمله نكات مثبت دانشنامه ارزيابي نمود و در نقد دانشنامه نكاتي را در جهت تعالي جلدهاي بعدي و احتمالا ويرايش جلدهاي سابق ارائه دادند كه در مجموع عبارتند از: ذكر منابع بدون رعايت ترتيب تاريخ منابع، بيان مطالب از منابع غير تخصصي، استفاده از منابع ترجمهاي، بيان مطالب جزئي، عدم ذكر برخي منابع استفاده شده در فهرست منابع.
در انتها حجه الاسلام و المسلمين خراساني در حوزه كليات و اصول دانشنامه نويسي به نقد دانشنامه پرداخت. وي با اشكال بر عدم درج فرآيند توليد مقالات در مقدمه دانشنامه، به نپرداختن به برخي استانها جهت بيان سابقه كشاورزي و محيط زيستي آن، مشخص نبودن قلمروي مداخل، نداشتن نظام ارجاع دهي، عدم ذكر برخي از مداخل را از اشكالات دانشنامه بيان كردند.
در قسمت سوم اين جلسه حجه الاسلام دكتر برجي مدير علمي دانشنامه اسلامي كشاورزي به بررسي اشكالات وارده پرداخت.
ايشان در تقسيمي اشكالات ناقدان را به سه قسمت تقسيم نمودند برخي از اشكالات را ناشي از سياستها و مصوبات هيات امناي دانشنامه دانسته هر گونه دخل و تصرف در آن را نيازمند تاييد هيات امنا معرفي كردند برخي از اشكالات را به تفاوت در نوع نگاه و انتظار دائره المعارف قرآن كريم از دانشنامه و نگاه مطابق با اصول دانشنامه نگاري دانشنامه اسلامي كشاورزي بيان داشتند و بر اين اساس بسياري از اشكالات را مردود اعلان كردند. اما با اذعان به اين نكته كه هيچ كار علمي و تحقيقاتي كامل نيست از برخي از اشكالات وارده استقبال نمودند و آنها را هديههايي از دوستان در جهت ارتقاي سطح كيفي و علمي دانشنامه اسلامي كشاورزي، منابع طبيعي و محيط زيست بيان داشتند.