خدای متعال طبیعت را با همه زیبایی‌هایش آفرید و زمین را بستری برای تأمین نیازهای ساكنانش قرار داد؛ آن‌گاه كلید گنجینه‌هایش را به انسان سپرد و اصلاح و آبادانی‌اش را از وی طلب كرد؛ و بدین ترتیب او را آزمود و در روز بازپسین از وی بازخواست خواهد كرد.

اگر بشر در درك رموز هستی، تنها به فهم و اندیشه خود بسنده كند، نمی از یمی را درخواهد یافت و اگر بخواهد به ژرفای آن راه یابد، باید از دروازه‌ای كه خالق هستی به معرفتِ آن گشوده، بگذرد. در این چشم انداز، گستره سبز زمین، گنجی بی‌پایان است كه از آن به «كیمیای اكبر» یاد شده و به سرسلسله بشر فرمان «كُنْ حَرّاثاً» داده‌اند. شغل شریف كشاورزی كه صدها آیه قرآنی و هزاران حدیث از آن سخن به میان آورده‌اند، پیشه قریب به اتفاق انبیا و اوصیا و بندگان نیك الهی است؛ چنان‌كه خاتم رسولان(صلی الله علیه و آله) كه سخن از وحی می‌گوید، كشت‌گران را گنج‌های مردم و حرفه كشاورزی را بهترین شغل نامیده است و همه فقیهان نیز بر استحباب آن فتوا داده‌اند. هم از این رو صدها دانشور مسلمان، كتاب‌هایی ماندنی در باره كشاورزی، طبیعت و محیط زیست تألیف كرده‌اند؛ چرا كه تعامل عالمانه با این مظاهر آفرینش تمدن‌ساز است؛ چنان‌كه برخورد جاهلانه و طمع‌كارانه با آن، تمدن‌سوز است.

با كمال تأسف در طول تاریخ، رهبران مستبد، همواره مانع گسترش این تعالیم بوده‌اند؛ زیرا باوجود چنین آموزه‌هایی دیگر نمی‌توانستند خودسرانه و مستبدانه در باره منابع طبیعی تصمیم گرفته و به چپاول گسترده آن‌ها در سمت و سوی منافع شخصی و خانوادگيِ خود دست یازند.

دومین مانع بزرگ در این باره، مخالفان اسلام و ایران، به‌ویژه مستكبران بودند؛ زیرا همان گونه كه در مقاله‌های مختلف این دانشنامه آمده است، عمل به آموزه‌های قرآن، پیامبر(صلی الله علیه و آله) و ائمه(س)، حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیست و رشد و بالندگی كشاوزی را در پی داشته و در نتیجه، ‌بخشی از زیبایی و جذابیت چهره اسلام نمایان و توان قرآن، فقه و حدیث و نیز تمدن اسلامی در این حوزه به نمایش گذاشته خواهد شد.

امام خمینی و امام خامنه ایبا پیروزی انقلاب شكوهمند اسلامی به عنوان بزرگ‌ترین تحول جهان اسلام در قرن معاصر، به رهبری فقیه برجسته و وارسته، حضرت امام خمینی^ بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران، موانع یادشده از میان برداشته شد. پس از رحلت ایشان، رهبر معظم انقلاب حضرت آیة الله خامنه‌ای راه وی را ادامه داده و زمینه برای گسترش معارف اسلامی فراهم آمد. ازاین‌رو بسیار سزاوار است كه محققان و دانشمندان، این فرصت ارزشمند و مبارك را مغتنم دانسته و برای گسترش ابعاد مختلف اسلام، دامن همت به كمر زنند. در این راستا تهیه دانشنامه‌ای جامع كه پاسخگوی پرسش‌های بشر در عرصه كشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست از نگاه اسلام باشد، عمل به وظیفه‌ای بس مهم خواهد بود.

با تتبع كاملی كه صورت گرفته، می‌توان دریافت كه هنوز در هیچ مقطع تاریخی و محدوده جغرافیایی چنین منبع جامع خود‌بسنده‌ای تدوین نشده است.

تاكنون مدیران كشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیستِ جهان از داشتن چنین موهبتی محروم بوده‌اند. از این رو حوزه نمایندگی ولی‌فقیه در وزارت جهاد كشاورزی ـ كه عهده‌دار تبلیغ و ترویج فرهنگ و معارف دینی است ـ با همكاری پژوهشگران كشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست این وزارت، محققان حوزه‌های علمیه، به‌ویژه حوزه علمیه قم، دانشگاه‌ها و نیز حمایت وزیر محترم، برای نخستین بار اقدام به تدوین «دانشنامه اسلامی كشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست» نمود تا گامی هرچند كوچك در جهت پر كردن خلأ موجود و برآوردن این نیاز بزرگ بردارد. به‌جاست از جامعة‌المصطفی(صلی الله علیه و آله) العالمیة، به‌ویژه حجت الاسلام دكتر برجی كه در این خدمت بزرگ فرهنگی ما را یاری رسانده و زحمت مدیریت علمی: مدخل‌یابی، تشكیل پرونده‌های علمی، شناسایی نویسندگان، سفارش، تدوین، داوری و آماده‌سازی مقالات را به عهده گرفته‌اند، كمال تشكر را اعلام كنیم.

این دانشنامه به منظور دستیابی به اهداف زیر تدوین شده است:

1. تولید فرهنگ، فكر و اندیشه در حوزه مسائل كشاورزی و در نتیجه زمینه‌سازی برای فراگیر كردن فرهنگ منابع طبیعی، كشاورزی و محیط زیست؛ 2. كمك به توسعه كشاورزی با ایجاد بستری به منظور حل مشكلات فقهی و حقوقيِ آب، خاك و... ؛ 3. فراهم ساختن دستمایه علمی، فرهنگی و دینی برای پژوهشگران و كانون‌های پژوهشی و آموزشی هم‌پیوند با كشاورزی؛ 4. نمایاندن كارآمدی، جامعیت و همه‌جانبه‌نگريِ آموزه‌های وحیانی و تمدن اسلامی در زمینه كشاورزی، طبیعت و محیط زیست؛ 5. فرهنگ‌سازی به منظور بهره‌برداری بهینه از منابع طبیعی و تولیدهای كشاورزی (فرهنگ قناعت، پرهیز از اسراف و...)؛ 6. ارائه فضیلت‌ها و رذیلت‌های اخلاقی مرتبط به حوزه كشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست از دیدگاه دینی؛ 7. شناساندن تمدن شكوهمند اسلامی و معرفی دانشوران بزرگ مسلمان و نیز معرفی كتاب‌های مهم در این باره؛ 8. عینی ساختن فرهنگ جهادی در حوزه تلاش علمی؛ 9. نمایاندن اهمیت كشاورزی به دولت‌مردان؛ 10. نشان دادن بخشی از اعجاز علمی قرآن و روایات در باره كشاورزی و محیط زیست.

در پایان برای همه دست‌اندركاران، به‌ویژه اعضای هیئت أمنا، شورای مشاوران علمی، نویسندگان، ارزیابان، ویراستاران و آحاد كسانی كه در چهره‌گشایی این اثر گران‌سنگِ علمی سهمی داشته‌اند، صحت، كامیابی و توفیق روزافزون آرزومندم.

حسن عالمی
نماينده¨ ولی فقيه در وزارت جهاد كشاورزی
1390/04/01